Fazla mesai alacağı işçinin kanunda yer alan yasal süreler dışında çalışması halinde ortaya çıkar. İş Kanunu işçi ve işveren arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların yanı sıra çeşitli düzenlemeleri de kapsar. 4857 sayılı iş kanunu uyarınca işçi hakları belirlenir.
Bağımsız bir hukuk dalı olan İş Hukuku sosyal güvenlik mevzuatlarının yanı sıra iş uyuşmazlıklarında da çözüm üretir. Mesai olarak ifade edilen kavram işçinin işin başlangıcından bitişine değin geçirdiği çalışma süresini ifade eder.
İşçinin işte geçirdiği süre yönetmelikler kapsamında çalışma zamanı olarak tanımlanır. Bu durumda işçi çalışma zamanının üzerinde bir sürede çalıştığında kanunlar uyarında fazla mesai yapmış kabul edilir. Fazla çalışmanın karşılığı da iş veren tarafından fazla mesai ücreti olarak işçiye ödenir.
İşçinin yılda iki yüz yetmiş saat çalışması iş kanununa göre düzenlenmiştir. Bu sürenin üzerinde çalıştırılan işçi fazla mesai ücretlendirmesinden yararlanmaya hak kazanır. İşçi için tayin edilen haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğu görülür. Bu sürenin dışındaki çalışmalar fazla çalışmadır.
İşçi ve işveren arasında başka şekilde bir anlaşmaya varılmadığı takdirde haftalık 45 saat olarak belirlenen süre eşit olarak 6 güne bölünür. Bazı hallerde ise işçi ve işveren anlaşarak günlük çalışma sürelerini birbirinden farklı şekilde ayarlayabilir.
İşçi açısından günlük çalışma süresi sınırı da bulunmaktadır. Bu durumda da işçi günde 11 saatten fazla çalıştırıldığında fazla mesai alacağına hak kazanır. İşçinin günde 11 saatten fazla çalıştırılması halinde değerlendirme, gün baz alınarak yapılır.
Fazla Mesai Ücretinin İspatı
Fazla mesai ücreti almaya hak kazanan işçilerin ücret bordroları ispat açısından yasal nitelik taşır. Sağlık kuralları kapsamında işçi 7,5 saatin yanı sıra daha az çalışma süresini gerektiren işlerde bu sürenin dışında çalıştırılamaz.
İş kanunu 4857 sayılı kanun maddesi ile yürürlüktedir. Bu kanunun 41. Maddesi fazla mesai alacakları konusunda gerekli açıklamaları yapar. Kanunların yanı sıra yönetmelikler aracılığı ile de işçilerin çalışma koşullarına açıklık getirilir.
7,5 saat çalışma süresinin uygulandığı işlerin yanı sıra bu tür işlerin çalışma koşullarının neler olması gerektiği hakkında da yönetmeliklerde gerekli açıklamalara yer verilir. Fazla mesai yapamayan işçiler arasında maden işçileri, tünel ve kanalizasyon işçileri yer alır. Fazla mesai ile ilgili olarak bilinmesi gerekenlerden biri de bu tür işler için hazırlık ve düzenleme aşamalarında fazla çalışma yapılabilmesi mümkün olurken gece çalışılması da söz konusu olmaz.
Fazla Mesai Ücreti Hesaplamasında Dikkat Edilenler
Fazla mesai olarak adlandırılan ücretlendirme işçinin haftalık 45 saatlik çalışma süresinin dışında çalıştırılması durumunda ortaya çıkar. Günlük 11 saatlik çalışma süresinin üzerinde çalıştırılan işçiler için de gün bazında fazla mesai alacağı hakkı doğar.
İşçi haftalık hesaplamalarda 45 saatin üzerinde çalışmadığında fazla mesai alacağı hakkına da sahip olmaz. İşçi işverenle anlaşmasına bağlı olarak 45 saatin altında çalışma süresi konusunda da sözleşme yapabilir. İşçinin fazla mesai alacağı hesaplanırken 45 saat çalışmış gibi düşünülerek ücretlendirme yapılır.
Gece çalışanların da kanunda hangi haklara sahip olduğu açıklanır. Gece çalışanlar 7,5 saatlik sürelerin dışında mesai yaptıklarında fazla çalışmış olur. İşçinin fazla mesai alacağı uzun zamanı kapsarsa bu durumda da işveren açısından %30 oranında hakkaniyet indirimine gidilir.
Fazla Mesai Ücreti Alamayan Meslekler Nelerdir?
Fazla mesai ücreti 4857 sayılı iş kanunu çerçevesinde çalışan işçilerin aldığı bir ek ücrettir. Bu haktan yararlanmak isteyen işçilerin haftalık 45 saatlik çalışma süresinin üzerinde çalışma yapması gerekir. Bunun yanı sıra bazı meslekler açısından fazla mesai ücreti hesaplaması yapılmaz.
Bir iş yerinde üst düzey yönetici statüsünde çalışan kişiler için yüksek ücret alması durumunda ve üstünde bir yönetici olmadığı takdirde fazla çalışma ücreti hesaplaması yapılmaz. Ayrıca bazı meslekler esnek çalışma saatlerine sahiptir. Apartman görevlisi ya da ilaç mümessili gibi işlerde çalışanlar için de fazla mesai alacağı söz konusu olmamaktadır.
Fazla Mesai Yapmak Zorunda Olmayan İşçiler
Fazla mesai alacağı kanunda belirtilen koşullar sağlandığında uygulanır. İşçi ve işveren hakları İş Kanunu uyarınca belirlenirken fazla çalışma yapmak zorunda olmayan işçiler de bulunur. İş Kanunu bu konuya da açıklık getirmektedir.
- 18 yaşını doldurmayan bireyler fazla mesai yaptırılamaz,
- Hamile çalışanların da fazla mesai yapması söz konusu değildir,
- İşçi yeni doğum yaptığında,
- Kısmi sözleşme ile çalıştığında da fazla mesai yaptırılamamaktadır,
- İşçinin bir sağlık problemi varsa ve doktor raporu ile bunu belgelediğinde de fazla çalışma yaptırılamamaktadır.
Fazla Mesai Ücreti Hakkı ve Zamanaşımı Süresi
Fazla mesai alacağı iş verenden talep edilebilen bir haktır. Bu hakkı elde etmiş olan işçi ücretini alamadığı takdirde İş Hukuku’nda belirtilen koşulları sağlıyor ise mahkemeye müracaat edebilir. Mahkeme öncesi bu tür uyuşmazlıklar için arabuluculuk kurumu devreye girmektedir.
İş Kanunu kapsamında işçi haklarını kullanabilir. Bu durumda gerekli başvuruları yasal sürelerine riayet ederek gerçekleştirmekle yükümlü olur. Süresinde yapılmayan başvurular için hak kaybı yaşanması mümkündür.
Fazla mesai ücreti ile ilgili olarak zamanaşımı süresi 5 yıl şeklinde düzenlenmiştir. Fazla mesai ücretinin ödenmesi gereken tarih zamanaşımı süresinin de başlangıcı olarak kabul edilir. İşçi için ücret bordrosu yasal delil olarak geçerlidir.
Fazla Mesai Ücretinin Ödenmediği Hallerde İşçi Hakları
İşçi fazla mesai ücreti almaya hak kazandığı halde bu ödemeyi almadığında iş görme borcunu yerine getirmeme hakkına sahiptir. İşveren ise işçinin yapması gereken bu işle ilgili olarak başkasını çalıştıramamaktadır.
İşveren işçi yerine de işe bir başkasını alamamaktadır. İşçi hukuki haklarını kullanmak istediğinde iş sözleşmesini iptal edebilir. İşçi iş sözleşmesini haklı bir nedene dayanarak iptal etme hakkına sahiptir. Fazla mesai ücretinin ödenmemesi de işçi açısından haklı bir sözleşme sonlandırma nedeni olarak kabul edilir.
Fazla Mesai Ücreti Davası Görevli ve Yetkili Mahkemeler
Fazla mesai alacağı işçinin haftalık 45 saat üzerinde çalıştırılması durumunda İş Kanunu uyarınca almaya hak kazandığı bir alacak türüdür. İşçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıklar karşısında İş Hukuku kapsamında konu ele alınır.
İş Kanunu 4857 sayılı kanun maddesi ile kapsamını belirler. Bu kanun maddesinde işçilerin yanı sıra iş verenlerin hakları da güvence altına alınır. İşçi fazla mesai alacağını alamadığında öncelikle arabuluculuk kurumu devreye girmektedir.
Bu kurumda anlaşma sağlanamadığı takdirde ise işçi işverene dava açabilir. Fazla mesai alacağı şeklinde açılacak bu davada görevli ve yetkili mahkemelere müracaat edilmelidir İşçi davayı açarken dava dilekçesine arabuluculuk kurumunda anlaşma sağlanamadığına dair belgeyi de eklemelidir.
İş Mahkemesi’ne açılacak davada işçi açısından ücret bordrosu yasal bir delil niteliği taşır. İş Mahkemeleri çeşitli davalara bakar. İşçi alacakları, tazminat davaları, tespit davaları ya da SGK’nın taraf olduğu davalar bu mahkemeler aracılığı ile çözümlenir.
Basit yargılama usulünde çalışan İş Mahkemeleri fazla mesai alacakları konusunda da yetkilidir. Fazla çalışma ücreti ile ilgili dava açmak isteyen işçiler arabuluculuk hizmetinden bir sonuç alamadıkları takdirde görevli olan İş Mahkemelerine başvurur. Bu konudaki yetkili mahkemeler ise davacının dava açtığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.